Powrót do strony głónej

         Version francaise  English version of website  

 

   o autorze słów kilka...
   Tablica chronologiczna - prehistoria
   Linie czasu
   Literatura przedmiotu i źródła
   Tablice genealogiczne
   Grobowce staroegipskie
   Kompletna lista piramid
   Mapa Egiptu
   Indeks postaci
   Spis treści witryny  
  szukaj na stronach:
 
     

do 0 dynastii

I dynastia 3080 - 2860
( This )

do II dynastii

Kolejność i liczba władców tej dynastii wydaje się być ustalona. Pewne wątpliwości budzić może postać królowej Merytneith, żyjącej w czasach Dżeta i Dena. Niektórzy badacze widzą w niej faraona Merneith, jednak brak serechu zawierającego to imię każe ostrożnie podchodzić do tej hipotezy. Ustalenie lat panowania władców I dynastii jest niemożliwe bowiem jedyne źródła jakimi dysponujemy to: wątpliwej wartości odpisy z Manethona oraz fragmentarycznie zachowane roczniki na kamieniu z Palermo. Do niedawna badacze nie do końca byli zgodni co do tego, gdzie naprawdę zostali pochowani faraonowie I dynastii. Już Manethon uważał, że cmentarzyskiem władców tego okresu było Abydos w Górnym Egipcie, a mówiąc dokładniej: położona nieopodal nekropola Umm el-Qaab. W latach 1938-58 odkryto cmentarzysko z okresu I dynastii na nekropoli memfickiej w północnej części Sakkara. Ilość i rozmiar mastab odkrytych w Sakkara mogłyby sugerować iż tam właśnie zostali pochowani królowie zjednoczonego już kraju, a groby w Abydos są jedynie cenotafami (grobami pozornymi). W Sakkara, obok mastab pochodzących z czasów niemal wszystkich władców (z wyjątkiem Aha i Semercheta) I dynastii, znajdują się liczne groby wyższych dostojników państwowych. Obie teorie mają tyluż zwolenników co przeciwników, jednak w świetle najnowszych badań i prac wykopaliskowych prowadzonych przez niemiecką ekspedycję na nekropoli Umm el-Qaab należy sądzić że królowie pierwszej i - częściowo - drugiej dynastii, pochowani zostali właśnie w Górnym Egipcie.
Transkrypcja królewskiej tytulatury będzie poprawnie widziana po pobraniu i zainstalowaniu czcionki glyphtrl.ttf .

Paleta Byka znajdująca się dziś w muzeum Luwru a pochodząca prawdopodobnie z Abydos. Przedstawienia odnoszą się do pokonania Beduinów z pustyni bądź, jak chcą inni, jakichś miast Górnego Egiptu (Asjut, Koptos, Hermopolis, Panopolis). Sztandary mogą też symbolizować miasta sprzymierzone z władcą Bykiem. Przyjęło się datować paletę na czasy panowania Narmera lub bezpośrednio przed nim. Wys. 27,5 cm

1

3080-3040
3150-3125 (Grimal)
Tablica genealogiczna

Narmer ( Menes )
  • Hr nar-mr , nar , nar-mr TA , nar-mr TAw
  • ... ...
  • ... ...
  • ... ...
  • mni (Aby.1) , mni (Tur.2.11) , Menes (Man)
(imię horusowe)

Hr nar
Horus Nar
(Horus, Sum)

Hr nar-mr
Horus Narmer
(Horus, Atakujący Sum)

Hr nar-mrw
Horus Narmer
(Horus, Atakujący Sum)

Hr nar-mr TA
Horus Narmer
(Horus, Atakujący Sum)

Hr nr-mr TAw (Horus, Atakujący Sum)

Tablica z Abydos
(Nomen)

mni
Meni

Papirus z Turynu
(Nomen)

Mityczny i historyczny twórca i założyciel zjednoczonego państwa egipskiego. Imię horusowe zapisywano za pomocą dwóch znaków: ryby (nar) i dłuta (mr). Znaczenie imienia nie jest jednoznaczne, część badaczy tłumaczy je jako Atakujący (bądź: Zły czy też Cierpiący) Sum, inni są zdania że imię to powinno się czytać Mer-Nar i tłumaczą je jako Ukochany Nara. Menes jest grecką formą imienia Meni, pojawiającego się w dokumentach dopiero za XVIII dynastii (skarabeusz Hatszepsut i Totmesa III). Interpretacja imienia Menes nie jest jasna. Prawdopodobnie znaczy ono Ten, który pozostaje. Być może ma jakiś związek z bogiem Minem, u Herodota imię to brzmi właśnie Min. Zdaniem J.P.Allena ma ono związek z nazwą miasta Memfis, założonego właśnie przez Menesa. Na wczesnodynastycznej pieczęci cylindrycznej, oprócz wpisanego w serechu imienia Narmer, znajduje się również znak men, który może oznaczać identyczność Manesa-Narmera. Niektórzy badacze (P.Kaplony, W.Helck, D.Wildung) utożsamiają tego króla z Horusem Aha - drugim władcą dynastii, sugerując jednocześnie że mógł być synem innego Narmera.  Znaczenie króla Narmera było, jak się powszechnie sądzi, większe niż następujących po nim władców I dynastii. Ślady panowania Narmera znaleziono zarówno na terenie Egiptu jak i poza jego granicami, w Nubii i Palestynie (Rafiah, En Besor, Arad, Tel Erani). Wg tradycji manethońskiej, zwycięski król Menes miał panować 30-62 lata i zginął zabity przez hipopotama. Zdaniem Herodota, po dokonaniu prac melioracyjnych zakrojonych na szeroką skalę, na polecenie władcy założono Memfis i wzniesiono pierwszą świątynię dla Ptah, lokalnego bóstwa na tych terenach. Na czasy Narmera datuje się dwa znaczące zabytki: wotywną paletę i ozdobną maczugę, oba pochodzące z Hierakonpolis. Na obu zabytkach przedstawiono sceny nawiązujące do procesu unifikacji kraju, który, jak się dziś powszechnie sądzi, swój początek miał już na długo przed Narmerem. Miejsce pochówku - dwukomorowy grób B17-B18 na nakropoli Umm el-Qaab w Abydos. 

Head of Narmer's mace. Draw. Ashmolean Museum Oxford

Głowica maczugi Narmera. Przerys. Ashmolean Museum Oxford

Głowica maczugi Narmera

2

3040-3020
3125-3100 (Grimal)
3007-2975 (von Beckerath[=Menes])
2972-2939 (Malek)

Tablica genealogiczna

Aha

  • Hr aHA
  • ... ...
  • ... ...
  • ... ...
  • tti (Aby.2) , it(i?) (Tur.2.12) ,  Naracho (Man) , Athotis (Man)
(imię horusowe)

 

Hr aHA
Horus Aha
(Wojownik [Walczący Jastrząb])

Tablica z Abydos
(Nomen)

tti
Teti

Papirus z Turynu
(Nomen)

it[i]
Iti

Władca często utożsamiany z Menesem (Narmerem) i jako taki uznawany pierwszym królem, założycielem I dynastii. Imię jego znane z licznych zabytków pochodzących z Abydos i Sakkara. Wydarzenia przypadające na rządy Hor Aha są nam znane głównie dzięki czterem tabliczkom rocznym. Prowadził wojny z Etiopami i Libijczykami i Nubijczykami. Pochodził z Górnego Egiptu. Poślubił księżniczkę z Dolnego Egiptu Neithotep i wzniósł w Sais, w Delcie, świątynię ku czci Neith. Wg. W.Helcka jedna z tabliczek poświadcza złożenie ofiary z człowieka. Zdaniem Manethona król był praktykującym lekarzem piszącym rozprawy z anatomii. Królewską małżonką władcy była Neithotep, jednak syna i następcę tronu, Dżera, miał z konkubiną Hent. Znane nam są również imiona innych synów króla: Rechit, Het, Saiset, Imaib. Z okresu panowania króla Aha pochodzą dwa duże zespoły sepulkralne w Nagada i Sakkara. Ogromna mastaba o wymiarach 53x26 m w Nagada mogła należeć do króla lub jego małżonki. Grób S3357 w Sakkara to mastaba o wymiarach 41,6x15,55 m i wysokości 5 m. Jednak najprawdopodobniejsze miejsce pochówku to trzykomorowy grób B10-B15-B19 na nekropoli w Umm el-Qaab w Abydos.

Tabliczka z Nagada. W prawym górnym rogu imie horusowe Aha oraz imię Nebti ze znakiem interpretowanym jako Men w tzw. namiocie pogrzebowym. Fragment ajansowego naczynia z serechem króla Aha.
British Museum 

3

3020-2970
3100-3055 (Grimal)
2974-2927 (von Beckerath)
2939-2892 (Malek)
2870-2823 (Hornung, Krauss, Warburton)


Tablica genealogiczna

 

Dżer

  • Hr Dr(iw)
  • ... ...
  • ni-nbw
  • ... ...
  • iti (Aby.3) , Kenkenes (Man)
(imię horusowe)

Hr Dr
Horus Dżer
(Horus Który Wspiera)

Tablica z Abydos
(Nomen)

iti
Iti

W świetle najnowszych badań panował znacznie dłużej niż przypisuje mu Manethon (31-39 lat), być może nawet 50 lat. Zdaniem W.Helcka analiza osiemnastu rocznych wpisów na Kamienia z Palermo pozwala sądzić że Dżer panował przynajmniej 54 lata. Władca ten przykładał dużą wagę do utrwalenia unifikacji politycznej Egiptu. W 23 roku panowania miał podbić kraj Seczat (prawdopodobnie Synaj lub południowa Palestyna). Inskrypcję zawierającą imię Dżera znaleziono w Wadi Halfa, na południe od I katarakty, jej autentyczność jest kwestionowana przez archeologów. Trzy  tabliczki roczne wspominają o faktach politycznych: inwestycje w Buto i Dep, sprowadzanie drewna z Libanu, ponownej unifikacji kraju, śmierci dwóch królowych, budowa pałacu i innych. Jego grób w Abydos (grób O)  na nekropoli Umm el-Qaab został uznany później za miejsce pochówku Ozyrysa, stając się miejscem czci i celem pielgrzymek, szczególnie w okresie Nowego Państwa i w okresach późniejszych. W Sakkarze do Dżera należą wielkie mastaby niszowe S3471 i QS2185 , a być może również mastaba S3503 przypisywana królowej Merytneith. Dżer mógł być synem poprzedniego władcy i jednej z jego żon, kobiety imieniem Chenedhapi. Żoną Dżera była królowa Herneith.
 

Cztery bransolety znalezione na zabandażowanym ramieniu Dżera, znalezionym przez Petrie'go w królewskim grobie na nekropoli Umm el-Qaab. Lazuryt, ametyst, turkus, złoto.

Stela Dżera z Abydos.
Muzeum Egipskie w Kairze

4

2970-2960
3055-3050 (Grimal)
2927-2914 (von Beckerath)
2892-2879 (Malek)

2870-2823 (Hornung, Krauss, Warburton)

Tablica genealogiczna

 

Dżet ( Wadżi )

  • Hr wAD(i) , Hr Dt
  • ... ...
  • ... ...
  • ... ...
  • itA (itiw) (Aby.4) , [it]ti w (itAi , itiwi) (Tur.2.14) , Wenefes (Man)
(imię horusowe)

Hr Dt
Horus Wadżi
(Horus Wąż)
Horus Dżet

Tablica z Abydos
(Nomen)

itA , itiw
Iti , Itiui

Papirus z Turynu
(Nomen)

itAi , itiwi
Itiui

Sposób czytania imienia horusowego tego władcy wzbudza wiele wątpliwości. Manethon opisuje okres głodu jaki nawiedził Egipt za panowania tego króla, oraz o wzniesieniu piramidy zwanej Kochome. Iterti jest tytułem nebti króla, nawiązującym do unifikacji Egiptu. Za czasów Dżeta i jego następcy, Dena, żyła niezwykle tajemnicza postać - Merneith (forma męska), bądź Merytneith (forma żeńska), znana dzięki grobowcowi na nekropoli Umm elQaab w Abydos. Istnieje hipoteza zakładająca że Merytneith była córką Dżera i żoną Dżeta, mogła też być matką Dena. Byłaby więc regentką w pierwszym okresie rządów Dena.   Miejsce pochówku - grób Z na nekropoli Umm el-Qaab w Abydos.

Fragment obiektu przedstawiającego serech Dżeta oraz imię urzędnika sądowego Sechem-Ka-Sedż. Muzeum Egipskie w Kairze

 Stela Dżeta (Wadżi). Muzeum Luwru.

a

Tablica genealogiczna

Merytneith ( Merneith )

  • ... ...
  • ... ...
  • ... ...
  • ... ...
  • mrt-nit , mr-nit
(forma żeńska)

mrt-nit
Meryt-Neith

(forma męska)

mr-nit
Mer-Neith

Królowa sprawująca prawdopodobnie rządy regenckie podczas niepełnoletności swojego syna i następcy, Dena. Była małżonką  Dżeta a córką Dżera i królowej Herneith. Jej imię pojawia się na zabytkach, zarówno w formie męskiej - Merneith, jak i żeńskiej - Mer-[y]t-Neith. Jej grobowiec w Abydos na nekropoli Umm el-Qaab otaczają liczne pochówki służby. Z Abydos też pochodzą dwie stele Merytneith na których imię jej nie jest zapisane w serechu i bez horusowego sokoła, co zdaje się potwierdzać opinię iż była kobietą.
Stela Merytneith znaleziona na nekropoli Umm el-Qaab, obecnie Muzeum w Kairze. Skrzyżowane strzały są symbolem bogini Neith, której imię jest fragmentem imienia królowej Merneith.

5

2960-2915
3050-2995 (Grimal)
2914-2867 (von Beckerath)
2879-2832 (Malek)
2814-2772 (Hornung, Krauss, Warburton)


Tablica genealogiczna

 

Den ( Udimu )

  • Hr d(w)n
  • xAsti
  • iart(?)-nbw
  • ... ...
  • xAsti(i) , spAti (Aby.5) , sm.ti , qnti (Tur.2.15) , Usafais (Man)
(imię horusowe)

Hr dn
Horus Den
(Horus Który Uderza)

(imię Nebti)

nb.ti xAs.ti
Nebti Chasti
([Człowiek] Pustyni)

Papirus z Turynu 
(Nomen)

sm.ti
Semti (Kenti)

(Nomen)

sm.ti
Semti

Tablica z Abydos 
(Nomen)

sp.ti
Septi

Wg źródeł manethońskich Usafais (Den) miał panować 20 lat, lecz inne źródła zakładają dłuższe, być może 35-40 (Godron), czy nawet 45 (Kaplony) letnie panowanie tego faraona. Ze wszystkich źródeł dowiadujemy się, że Den podejmował liczne wyprawy przeciwko Azjatom, koczownikom z Synaju. Jego imię Nebti zapisywano powtarzając znak gór. Tę grupę hieroglifów można odczytywać jako Chasti lub Semti. Zapisany kursywą znak gór jest bardzo podobny do innego hieroglifu, odczytywanego jako Septi. W Sakkarze przypisuje się Denowi trzy groby: 3035 (największy krób królewski z okresu predynastycznego), 3036 (prawdopodobnie grób królowej) i 3506. Pochowany został w grobie T na nekropoli Umm el-Qaab w Abydos.

 
   
Słynna tabliczka z British Museum przedstawiająca Dena w walce z Azjatą.
"Zabytek" będący najprawdopodobniej nowożytnym fałszerstwem. Król przedstawiony jest w nemesie z ureuszem, atrybutami władzy pojawiającymi się dużo później.
 
Hebanowa tabliczka z grobu Den'a. W górnym rzędzie król przedstawiony jest dwukrotnie: po lewej siedzi w pawilonie hebsed, po prawej dokonuje rytualnego biegu wokół murów. W środku po prawej mamy informację o ataku na miasto i nieznanej chorobie córki Dena. EA 32650

6

2915-2905
2867-2861 (von Beckerath)
2832-2826 (Malek)
2771-2764 (Hornung, Krauss, Warburton)


Tablica genealogiczna

 

Adżib

  • Hr aD-ib
  • mri-pi-biA (swti-biti) , mri-pi-biA-nbwi
  • ... ...
  • ... ...
  • mri-biA-p(w) (Aby.6) , mri-biA-pn (Sak.1) , mri-grg-pn (Tur.2.16) , Miebis (Miebidos)  (Man)
(imię horusowe)

Horus Adżib (Bezpieczne Jest Jego Serce [Wola])

(imię Nebti)

nb.ti mr-p-biA
Nebti Mer...[pabia]
(Ukochany Niebiańskiego Tronu)

Tablica z Sakkara
(Nomen)

mr-bA-pn
Merbapen

Papirus z Turynu
(Nomen)

mr-biA-pn
Merbapen

Tablica z Abydos
(Nomen)

mri-biA-p(w)
Meribiap

Tablica z Sakkara wymienia Meribiapena jako pierwszego na liście, choć na Kamieniu z Palermo władca ten nie występuje. Papirus Turyński podaje 74 lata (panowania ?), zdaniem Manethona Miebis panował 26 lat.  W rzeczywistości jednak król ten nie mógł rządzić dłużej niż 10-12 lat, choć obchodził przynajmniej raz uroczystości Heb-Sed. W Sakkara zespół S3038 położony na północ od grobów królewskich a będący płaską namiastką piramidy schodkowej pochodzi z czasów Adżiba. Jego grób (grób X) na nekropoli Umm el-Qaab w Abydos jest mały i stosunkowo ubogi. Jedną z małżonek władcy była Betrest, matka jego następcy, Semercheta, powszechnie uznawanego za uzurpatora.

 
 
Fragment kamiennej wazy z serechem Andżiba 

7

2905-2890
2861-2853 (von Beckerath)
2826-2818 (Malek)
2763-2756 (Hornung, Krauss, Warburton)


Tablica genealogiczna

 

Semerchet

  • Hr smr-Xt
  • iri-nbti (suti-biti)
  • ... ...
  • ... ...
  • suti-biti , smsw(?) (Aby.7) , smsm (Tur.2.17) , Semempses (Man)
(imię horusowe)

Hr smr-X.t
Horus Semerchet
(Troskliwy Przyjaciel)

(imię Nebti)

Nebti ...
[imię Nebti zapisane w kartuszu]

nebti [iri] ? ...
[znaczenie: nieznane]

Papirus z Turynu 
(Nomen)

smsm
Semsem

Tablica z Abydos
(Nomen)
Semsu (?)

Papirus Turyński podaje 72 lata (panowania ?),  a zdaniem Manethona król panował 18 lat. Mógł być ambitnym synem królowej Betrest, małżonki Adżiba i nieznanego ojca. Przez swego następcę, Kaa, najwidoczniej uznany za uzurpatora. Na fragmencie kairskim Kamienia z Palermo jest mowa o 9 pełnych latach rządów Semercheta. Tabliczka roczna wzmiankuje o wydarzeniach religijnych z czasów Semercheta - święcie przodków i boga Sokara. Miejsce pochówku - grób U na nekropoli Umm el-Qaab w Abydos.

   
Alabastrowa waza Semercheta.
National Archeological Museum (Francja) 

Fragment ceramiki z serechem Semercheta z jego grobowca. Petrie Museum, UC36756

8

2890-2860
2960-2926 (Grimal)
2853-2828 (von Beckerath)
2818-2793 (Malek)
2755-2732 (Hornung, Krauss, Warburton)


Tablica genealogiczna

 

Kaa

  • Hr qAi-a , qA-a
  • qAi-a-nbti , sn-nbti
  • ... ...
  • ... ...
  • qbH (Aby.8 , Tur.2.18) , qbHw (Sak.2) , Bieneches (Man)
(imię horusowe)

Hr qA-a
Horus Kaa
(Jego Ramię Wznosi Się)

(imię Nebti)

nb.ti qA-a
Nebti Qa`a

sn nb.ti (?)
Sen Nebti
(Brat Obu Krajów) ?

sn nb.ti (?)
Sen Nebti
(Brat Obu Krajów) ?

Tablica z Abydos
(Nomen)

qbH
Kebeh

Tablica z Sakkara
(Nomen)

qbHw
Kebehu

Papirus z Turynu
(Nomen)

qbH
[Ke]beh

Papirus Turyński podaje 63 lata panowania, a wg Manethona król panował 26 lat. Okres jego rządów mógł być jednak dłuższy, sądząc po danych zawartych na zachowanych tabliczkach rocznych, mógł wynosić 33-34 lata. Wiadomo o dwóch uroczystościach święta Sed obchodzonych przez tego władcę.  Kamień z Palermo jest w tym miejscu zniszczony, zachowała się jedynie wzmianka dotycząca objęcia władzy i pierwszego roku panowania. Faraon ten być może uważał swego poprzednika Semercheta za uzurpatora, kazał bowiem niszczyć jego imiona, nietknięte pozostawiając imię Adżiba, swego ojca (J. von Beckerath). Inny pogląd reprezentuje N.Grimal, będący zdania że Kaa był właśnie synem Semercheta.  Grób Kaa w Abydos (grób Q) jest budowlą w znacznym stopniu rozbudowaną. Zespół grobowy w Sakkara stanowi po raz pierwszy w dziejach Egiptu kompleks w skład którego wchodzi świątynia grobowa, będąca odtąd nieodzownym elementem okręgu sakralnego każdego władcy.

Tabliczka z Umm el-Qaab, Abydos.
Muzeum Uniwersyteckie, Filadelfia - E06880

Odrestaurowana stela Kaa. Muzeum Universytetu w Pensylvanii Tabliczka z Umm el-Qaab.
Abydos, grób Q

do 0 dynastii

Copyright © 2000-2023 Dariusz Sitek, Czestochowa - Chicago - Ann Arbor  

do II dynastii