Kolejność i liczba władców tej dynastii wydaje się być ustalona. Pewne
wątpliwości budzić może postać królowej Merytneith,
żyjącej w czasach Dżeta i Dena. Niektórzy badacze widzą w niej faraona Merneith,
jednak brak serechu zawierającego to imię każe ostrożnie podchodzić do tej
hipotezy. Ustalenie lat panowania władców I dynastii jest niemożliwe bowiem
jedyne źródła jakimi dysponujemy to: wątpliwej wartości odpisy z
Manethona oraz fragmentarycznie zachowane roczniki na
kamieniu z Palermo.
Do niedawna
badacze nie do końca byli zgodni co do tego, gdzie naprawdę zostali pochowani
faraonowie I dynastii. Już Manethon uważał, że cmentarzyskiem władców tego
okresu było Abydos w Górnym Egipcie, a mówiąc dokładniej: położona nieopodal
nekropola Umm el-Qaab. W latach 1938-58
odkryto cmentarzysko z okresu I dynastii na nekropoli memfickiej w północnej
części Sakkara. Ilość i rozmiar mastab odkrytych w Sakkara mogłyby sugerować iż
tam właśnie zostali pochowani królowie zjednoczonego już kraju, a groby w Abydos
są jedynie cenotafami (grobami pozornymi). W Sakkara, obok mastab pochodzących z
czasów niemal wszystkich władców (z wyjątkiem Aha i Semercheta) I dynastii,
znajdują się liczne groby wyższych dostojników państwowych. Obie teorie mają
tyluż zwolenników co przeciwników, jednak w świetle najnowszych badań i prac
wykopaliskowych prowadzonych przez niemiecką ekspedycję na nekropoli Umm el-Qaab
należy sądzić że królowie pierwszej i - częściowo - drugiej dynastii, pochowani
zostali właśnie w Górnym Egipcie.
Transkrypcja królewskiej tytulatury będzie poprawnie widziana po
pobraniu i zainstalowaniu czcionki
glyphtrl.ttf .
Paleta Byka znajdująca się dziś w muzeum Luwru a pochodząca
prawdopodobnie z Abydos. Przedstawienia odnoszą się do pokonania
Beduinów z pustyni bądź, jak chcą inni, jakichś miast Górnego Egiptu
(Asjut, Koptos, Hermopolis, Panopolis). Sztandary mogą też symbolizować
miasta sprzymierzone z władcą Bykiem. Przyjęło się datować paletę na
czasy panowania Narmera lub bezpośrednio przed nim. Wys. 27,5 cm
1
3080-3040
3150-3125
(Grimal)
Narmer
( Menes )
Hr nar-mr , nar , nar-mr TA ,
nar-mr TAw
... ...
... ...
... ...
mni
(Aby.1)
, mni
(Tur.2.11)
, Menes
(Man)
(imię horusowe)
Hr nar
Horus Nar (Horus, Sum)
Hrnar-mr
Horus Narmer (Horus, Atakujący Sum)
Hr nar-mrw
Horus Narmer
(Horus, Atakujący Sum)
Hr nar-mr TA
Horus Narmer
(Horus, Atakujący Sum)
Hr nr-mr TAw
(Horus,
Atakujący Sum)
Tablica z Abydos
(Nomen)
mni
Meni
Papirus z Turynu
(Nomen)
Mityczny
i historyczny twórca i założyciel zjednoczonego państwa egipskiego.
Imię horusowe zapisywano za pomocą dwóch znaków: ryby (nar)
i dłuta (mr). Znaczenie imienia nie jest jednoznaczne, część
badaczy tłumaczy je jako Atakujący (bądź: Zły czy też
Cierpiący) Sum, inni są zdania że imię to powinno się czytać
Mer-Nar i tłumaczą je jako
Ukochany Nara. Menes jest grecką formą imienia Meni, pojawiającego się
w dokumentach dopiero za XVIII dynastii (skarabeusz Hatszepsut i Totmesa
III). Interpretacja imienia Menes nie jest jasna. Prawdopodobnie znaczy
ono Ten, który pozostaje. Być może ma jakiś związek z bogiem
Minem, u
Herodota imię to brzmi właśnie Min. Zdaniem J.P.Allena ma ono
związek z nazwą miasta Memfis, założonego właśnie przez Menesa. Na
wczesnodynastycznej pieczęci cylindrycznej, oprócz wpisanego w serechu
imienia Narmer, znajduje się również znak men, który może
oznaczać identyczność Manesa-Narmera. Niektórzy badacze (P.Kaplony,
W.Helck, D.Wildung) utożsamiają tego króla z Horusem Aha - drugim władcą
dynastii, sugerując jednocześnie że mógł być synem innego Narmera.
Znaczenie króla Narmera było, jak się powszechnie sądzi, większe niż
następujących po nim władców I dynastii. Ślady panowania Narmera
znaleziono zarówno na terenie Egiptu jak i poza jego granicami, w Nubii
i Palestynie (Rafiah, En Besor, Arad, Tel Erani).
Wg tradycji manethońskiej, zwycięski król Menes miał panować
30-62 lata i zginął zabity przez hipopotama. Zdaniem Herodota, po
dokonaniu prac melioracyjnych zakrojonych na szeroką skalę, na polecenie
władcy założono Memfis i wzniesiono pierwszą świątynię dla Ptah,
lokalnego bóstwa na tych terenach. Na czasy Narmera datuje się dwa
znaczące zabytki: wotywną paletę i
ozdobną maczugę, oba pochodzące z Hierakonpolis. Na obu zabytkach
przedstawiono sceny nawiązujące do procesu unifikacji kraju, który, jak
się dziś powszechnie sądzi, swój początek miał już na długo przed
Narmerem. Miejsce pochówku - dwukomorowy
grób B17-B18 na nakropoli Umm el-Qaab w Abydos.
Głowica maczugi Narmera. Przerys.
Ashmolean Museum Oxford
Władca
często utożsamiany z Menesem (Narmerem) i jako taki uznawany pierwszym
królem, założycielem I dynastii. Imię jego znane z licznych zabytków
pochodzących z Abydos i Sakkara. Wydarzenia przypadające na rządy Hor
Aha są nam znane głównie dzięki czterem tabliczkom rocznym. Prowadził
wojny z Etiopami i Libijczykami i Nubijczykami. Pochodził z Górnego
Egiptu. Poślubił księżniczkę z Dolnego Egiptu
Neithotep i wzniósł w Sais, w Delcie, świątynię ku czci Neith. Wg.
W.Helcka jedna z tabliczek poświadcza złożenie ofiary z człowieka.
Zdaniem Manethona
król był praktykującym lekarzem piszącym rozprawy z anatomii. Królewską
małżonką władcy była Neithotep, jednak syna i następcę tronu, Dżera,
miał z konkubiną Hent. Znane nam są
również imiona innych synów króla: Rechit, Het, Saiset, Imaib. Z okresu
panowania króla Aha pochodzą dwa duże zespoły sepulkralne w Nagada i
Sakkara. Ogromna mastaba o wymiarach 53x26 m w Nagada mogła należeć do
króla lub jego małżonki. Grób S3357 w Sakkara to mastaba o wymiarach
41,6x15,55 m i wysokości 5 m. Jednak najprawdopodobniejsze miejsce
pochówku to trzykomorowy grób
B10-B15-B19 na nekropoli w Umm el-Qaab w Abydos.
Tabliczka z Nagada. W prawym górnym rogu imie horusowe
Aha oraz imię Nebti ze znakiem interpretowanym jako Men w tzw. namiocie
pogrzebowym.
Fragment ajansowego naczynia z serechem króla Aha.
British Museum
W
świetle
najnowszych badań panował znacznie dłużej niż przypisuje mu
Manethon (31-39 lat), być może nawet 50 lat. Zdaniem W.Helcka
analiza osiemnastu rocznych wpisów na Kamienia z Palermo pozwala sądzić
że Dżer panował przynajmniej 54 lata. Władca ten przykładał dużą wagę do
utrwalenia unifikacji politycznej Egiptu. W 23 roku panowania miał
podbić kraj Seczat (prawdopodobnie Synaj lub południowa Palestyna).
Inskrypcję zawierającą imię Dżera znaleziono w Wadi Halfa, na południe
od I katarakty, jej autentyczność jest kwestionowana przez archeologów.
Trzy tabliczki roczne wspominają o faktach politycznych:
inwestycje w Buto i Dep, sprowadzanie drewna z Libanu, ponownej
unifikacji kraju, śmierci dwóch królowych, budowa pałacu i innych. Jego
grób w Abydos (grób O) na
nekropoli Umm el-Qaab został uznany później za miejsce pochówku Ozyrysa,
stając się miejscem czci i celem pielgrzymek, szczególnie w okresie
Nowego Państwa i w okresach późniejszych. W Sakkarze do Dżera należą
wielkie mastaby niszowe S3471 i QS2185 , a być może również mastaba
S3503 przypisywana królowej Merytneith. Dżer mógł być synem poprzedniego
władcy i jednej z jego żon, kobiety imieniem
Chenedhapi. Żoną Dżera była królowa
Herneith.
Cztery bransolety znalezione na
zabandażowanym ramieniu Dżera, znalezionym przez Petrie'go w królewskim
grobie na nekropoli Umm el-Qaab. Lazuryt, ametyst, turkus, złoto.
itA (itiw)
(Aby.4)
,
[it]ti w (itAi , itiwi)
(Tur.2.14),
Wenefes
(Man)
(imię
horusowe)
Hr Dt
Horus Wadżi
(Horus Wąż)
Horus Dżet
Tablica z Abydos
(Nomen)
itA , itiw
Iti
, Itiui
Papirus z Turynu
(Nomen)
itAi , itiwi
Itiui
Sposób czytania imienia horusowego tego władcy wzbudza wiele
wątpliwości.
Manethon opisuje okres głodu jaki nawiedził Egipt za panowania tego
króla, oraz o wzniesieniu piramidy zwanej Kochome. Iterti jest
tytułem nebti króla, nawiązującym do unifikacji Egiptu. Za czasów Dżeta
i jego następcy, Dena, żyła niezwykle tajemnicza postać - Merneith
(forma męska), bądź
Merytneith (forma żeńska), znana dzięki
grobowcowi na nekropoli Umm
elQaab w Abydos. Istnieje hipoteza zakładająca że Merytneith była córką
Dżera i żoną Dżeta, mogła też być matką Dena. Byłaby więc regentką w
pierwszym okresie rządów Dena. Miejsce pochówku -
grób Z na nekropoli Umm el-Qaab w Abydos.
Fragment obiektu przedstawiającego serech Dżeta oraz imię urzędnika
sądowego Sechem-Ka-Sedż. Muzeum Egipskie w Kairze
Stela Dżeta (Wadżi). Muzeum Luwru.
a
Merytneith
( Merneith )
... ...
... ...
... ...
... ...
mrt-nit , mr-nit
(forma
żeńska)
mrt-nit
Meryt-Neith
(forma
męska)
mr-nit
Mer-Neith
Królowa
sprawująca prawdopodobnie rządy regenckie podczas niepełnoletności swojego
syna i następcy, Dena. Była małżonką Dżeta a córką Dżera i królowej
Herneith. Jej imię pojawia się na zabytkach, zarówno w formie męskiej -
Merneith, jak i żeńskiej - Mer-[y]t-Neith. Jej grobowiec w Abydos na
nekropoli Umm el-Qaab otaczają liczne pochówki służby. Z Abydos też pochodzą
dwie stele Merytneith na których imię jej nie jest zapisane w
serechu i bez horusowego sokoła, co zdaje
się potwierdzać opinię iż była kobietą.
Stela Merytneith znaleziona na nekropoli Umm el-Qaab, obecnie
Muzeum w Kairze. Skrzyżowane strzały są symbolem bogini Neith, której imię jest
fragmentem imienia królowej Merneith.
Wg
źródeł manethońskich Usafais (Den) miał panować 20 lat, lecz inne
źródła zakładają dłuższe, być może 35-40 (Godron), czy nawet 45 (Kaplony)
letnie panowanie tego faraona. Ze wszystkich źródeł dowiadujemy się, że Den
podejmował liczne wyprawy przeciwko Azjatom, koczownikom z Synaju. Jego imię
Nebti zapisywano powtarzając znak gór. Tę grupę hieroglifów można odczytywać
jako Chasti lub Semti. Zapisany kursywą znak gór jest bardzo podobny do
innego hieroglifu, odczytywanego jako Septi. W Sakkarze przypisuje się
Denowi trzy groby: 3035 (największy krób królewski z okresu
predynastycznego), 3036 (prawdopodobnie grób królowej) i 3506. Pochowany
został w grobie T na nekropoli Umm
el-Qaab w Abydos.
Słynna tabliczka z
British Museum przedstawiająca Dena w walce z Azjatą.
"Zabytek" będący najprawdopodobniej nowożytnym fałszerstwem. Król przedstawiony
jest w nemesie z ureuszem, atrybutami władzy pojawiającymi się dużo później.
Hebanowa tabliczka z grobu Den'a.
W górnym rzędzie król przedstawiony jest dwukrotnie: po lewej siedzi w
pawilonie hebsed, po prawej dokonuje rytualnego biegu wokół murów.
W środku po prawej mamy informację o ataku na miasto i nieznanej chorobie
córki Dena.EA 32650
Tablica z Sakkara wymienia Meribiapena jako pierwszego na
liście, choć na
Kamieniu z Palermo władca ten nie
występuje.
Papirus Turyński podaje 74 lata (panowania ?), zdaniem
Manethona Miebis panował 26 lat. W rzeczywistości jednak król
ten nie mógł rządzić dłużej niż 10-12 lat, choć obchodził przynajmniej
raz uroczystości Heb-Sed. W Sakkara zespół S3038 położony na północ od
grobów królewskich a będący płaską namiastką piramidy schodkowej
pochodzi z czasów Adżiba. Jego grób (grób
X) na nekropoli Umm el-Qaab w Abydos jest mały i stosunkowo ubogi.
Jedną z małżonek władcy była
Betrest, matka jego następcy, Semercheta,
powszechnie uznawanego za uzurpatora.
Papirus Turyński podaje 72 lata (panowania ?), a
zdaniem Manethona król panował 18
lat. Mógł być ambitnym synem królowej Betrest,
małżonki Adżiba i nieznanego ojca. Przez swego następcę, Kaa,
najwidoczniej uznany za uzurpatora. Na fragmencie kairskim Kamienia z
Palermo jest mowa o 9 pełnych latach rządów Semercheta. Tabliczka roczna
wzmiankuje o wydarzeniach religijnych z czasów Semercheta - święcie
przodków i boga Sokara. Miejsce pochówku -
grób U na nekropoli Umm el-Qaab w Abydos.
Alabastrowa waza Semercheta.
National Archeological Museum (Francja)
Fragment ceramiki z serechem
Semercheta z jego grobowca. Petrie Museum, UC36756
Papirus Turyński
podaje 63 lata panowania, a wg
Manethona król panował 26 lat. Okres jego rządów mógł być jednak
dłuższy, sądząc po danych zawartych na zachowanych tabliczkach rocznych,
mógł wynosić 33-34 lata. Wiadomo o dwóch uroczystościach święta Sed
obchodzonych przez tego władcę.
Kamień z Palermo jest w tym miejscu
zniszczony, zachowała się jedynie wzmianka dotycząca objęcia władzy i
pierwszego roku panowania. Faraon ten być może uważał swego poprzednika
Semercheta za uzurpatora, kazał bowiem niszczyć jego imiona, nietknięte
pozostawiając imię Adżiba, swego ojca (J. von Beckerath). Inny pogląd
reprezentuje N.Grimal, będący zdania że Kaa był właśnie synem
Semercheta. Grób Kaa w Abydos (grób
Q) jest budowlą w znacznym stopniu rozbudowaną. Zespół grobowy w
Sakkara stanowi po raz pierwszy w dziejach Egiptu kompleks w skład
którego wchodzi świątynia grobowa, będąca odtąd nieodzownym elementem
okręgu sakralnego każdego władcy.
Tabliczka z Umm el-Qaab, Abydos.
Muzeum Uniwersyteckie, Filadelfia - E06880
Odrestaurowana stela Kaa. Muzeum Universytetu w Pensylvanii